چرا شیعیان دو نماز را با هم می خوانند؟

اگر دلیل قطعی نداشتیم که باید نماز ظهر و عصر پیش از مغرب و نماز مغرب و عشا بعد از غروب خوانده شود، می توانستیم با تمسک به اطلاق آیه شریفه بگوئیم که از اول ظهر تا دل شب وقت مشترک برای این چهار نماز است.    

به گزارش سرویس دینی جام نیوز، خدای متعال می فرماید: «نماز را از زوال خورشید «هنگام» تا نهایت تاریکی شب «نیمه شب» بر پا دارید، و همچنین قرآن فجر «نماز صبح» را، چرا که قرآن فجر مشهود است.»(1)

از آیة شریفه استفاده می شود که از اول ظهر تا دل شب وقت نماز چهارگانه است. و اگر دلیل قطعی نداشتیم که باید نماز ظهر و عصر پیش از مغرب و نماز مغرب و عشا بعد از غروب خوانده شود، می توانستیم با تمسک به اطلاق آیه شریفه بگوئیم که از اول ظهر تا دل شب وقت مشترک برای این چهار نماز است.

ولی چون دلیل قطعی داریم که نماز ظهر و عصر باید پیش از مغرب و نماز مغرب و عشاء باید پس از غروب خوانده شود، به این اندازه اطلاق آیه را تقید می زنیم، اما در موارد باقی مانده می توانیم تمسک به اطلاق آیه شریفه بکنیم و بگوئیم: از ابتدای ظهر تا غروب وقت مشترک ظهر و عصر است و از مغرب تا نصف شب وقت مشترک برای نماز مغرب و عشاء است.

البته برای حفظ و رعایت ترتیب باید ابتداء نماز ظهر به جای آورده شود و بدون بجای آوردن نماز ظهر،انجام نماز عصر باطل می باشد. مگر اینکه در اثر سهل انگاری در آخر وقت فقط به اندازه چهار رکعت وقت باقی بماند که درین صورت باید فقط نماز عصر به جای آورده شود و نظیر این دو نماز، نماز مغرب و عشاء می باشد.

از این رو فخر رازی یکی از علمای بزرگ اهل سنت اعتراف می کند که از آیة شریفه، اوقات مشترکه استفاده می شود. او می گوید:«اگر غسق را به تاریکی غلیظ تفسیر کنیم، می گوییم: تاریکی غلیظ هنگام پنهان شدن شفق سفید ـ که خود بعد از پنهان شدن شفق قرمز حاصل می شود ـ به وجود می آید. کلمة «الی» در آیة شریفه برای انتهای غایت است حکمی که تا غایتی امتداد دارد. قبل از رسیدن به آن غایت، مشروع و جایز است، پس نتیجه این می شود که اقامة همة نمازها قبل از پنهان شدن شفق سفید جایز است.(2)

آلوسی یکی دیگر از علمای مهم اهل سنت با وجود تعصب خاصی که دارد، با استفادة این معنا از آیه به طور ضمنی اعتراف کرده و می گوید: «جواز جمع بین صلاتین مطلبی است که روایات صحیحه آن را تایید می کند.»(3)

در روایات این مطلب آن قدر واضح است که هم در «صحیح بخاری» و هم در «صحیح مسلم» که مهمترین منابع اهل تسنن هستند. به طور مکرر آمده است، احمد حنبل نیز در مسند خود تعدادی از این روایات را ذکر کرده است و در سایر جاها نیز روایات دال بر این معنی وجود دارد. حتی در «صحیح مسلم» بابی تحت عنوان: «باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر»(4) گشوده است.
ما در این جا به برخی از این روایات اشاره می کنیم:

1. از ابن عباس روایت شده که گفت: «رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ نماز ظهر و عصر را یکجا خواند و نماز مغرب و عشاء را هم جمع کرد، بدون خوف و یا اینکه در سفر باشد.»(5)

2. ابوزبیر از سعید ابن جبیر از ابن عباس نقل می کند که: پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ نماز ظهر و عصر را در مدینه یکجا خواند، بدون خوف یا به خاطر سفر،‌ ابوزبیر می گوید: از سعید پرسیدم: چرا این کار را کرد؟ گفت: همین سوال را از ابن عباس پرسیدم، او گفت: حضرت می خواست کسی از امتش را به حرج و دشواری نیندازد.»(6)

3. عمرو از جابر بن زید و او از ابن عباس نقل می کند که گفت: با پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ هشت رکعت پشت سر هم (چهار رکعت نماز ظهر و چهار رکعت نماز عصر) و هفت رکعت پشت سر هم نماز گذاردیم.(7)

4. از جابر ابن زید از ابن عباس روایت شده که گفت: پیامبر در مدینه هفت رکعت و هشت رکعت نماز گزارد، نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا.(8)

ده ها روایت در مصادر مهم اهل سنت مانند صحیح بخاری، مسند احمد، صحیح ابن ماجه،‌ ترمذی، ابن ابی داود و کتب مهم روایی دیگر مانند کنز العمال(9)،‌ متقی هندی در موضع جمع بین نمازهای ظهر و عصر، و مغرب و عشا وجود دارد. به گونه ای که جای هیچگونه شک و شبهه ای در جواز این عمل باقی نمی ماند.

بر اساس همین روایت است که مجتهدین اهل سنت به طور مطلق از جمع بین صلاتین منع نکرده اند. حنفی ها در عرفه و مزدلفه جمع بین صلاتین را جایز می دانند، شافعیّه برای مسافر قائل به جواز جمع هستند و نیز در باران و برف و به خاطر تاریکی شدید، باد، ترس و مرض، این فتوی را داده اند.

مشهور مالکیه اسباب جمع را از این قرار می دانند:سفر، بیماری، باران، گل‌ آلود بودن، تاریکی آخر ماه و در عرفه و مزدلفه برای حجّاج، حنابله در موارد ذیل جمع را جایز می دانند: عرفه و مزدلفه، برای مسافر، بیمار، زن شیرده، زن مستحاضه، سلس البول (کسی که بی اختیار بول از او خارج می شود) عاجز از طهارت آبی یا تیمم، عاجز از شناخت وقت، خائف از نفس یا مال یا آبرو، خائف از ضرر در زندگی، همچنین برف، باران، سرما، باد و گل آلوده بودن.(10)

در نتیجه چنانچه ثابت گردید، جمع بین نمازهای ظهر و عصر، مغرب و عشاء مطابق با اطلاق قرآن بوده و روایات زیادی که از طریق فریقین وارد شده آن را تایید می کند، و همچنین عمل امامان اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بهترین دلیل بر جواز جمع می باشد.

همانگونه که در برخی از روایات آمده است که بجا آوردن نمازها برای به حرج نیفتادن مسلمین بوده که در بجاآوردن نماز و فوت نشدن آن نقش بسیار اساسی دارد، بسیاری از جوانان اهل سنت به خاطر عدم توانایی انجام نماز در پنج وقت که اصل نماز را ترک کرده بودند، وقتی حکمت جمع را دریافتند به اقامة نماز بازگشتند.(11)

پی نوشت ها:

1. اسراء:78.
2. فخر رازی، محمد بن عمر، تفسیر کبیر، قاهره،1357 ق، ج21، ص27.
3. آلوسی، ابوالفضل شهاب الدین، تفسیر روح المعانی فی تفسیر القرآن، دارالفکر، بیروت،1415 ق، ج15، ص133.
4. نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی تا، ج1، ص489.
5. همان، ج1، ص489.
6. ابی نعیم، احمد بن عبدالله، المسند المستخرج علی صحیح مسلم، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول،1995میلادی، ج2، ص295.
7. صحیح مسلم، ج1، ص491.
8. همان.
9. متقی هندی، کنز العمال، بیروت، موسسه الرساله، بی تا،ج7، ص546.
10. به کتاب الفقه علی المذاهب الاربعه رجوع شود.
11. تیجانی، محمد،‌ چکیدة اندیشه ها، بنیاد معارف اسلامی، اول، 1378ش، ص 166.